Onderzoek wijst uit: Utrechtse gemeenten in de knel

UTRECHT Gedeputeerde Rob van Muilekom maakte vandaag in de Sint Joriskerk in Amersfoort de resultaten bekend van de Monitor erfgoedbeleid Utrechtse gemeenten 2022 (MEBUG). Hij deed dit in de aanwezigheid van gemeentebestuurders en -ambtenaren. Het beeld dat uit het onderzoek naar voren komt, is ronduit zorgelijk.

Veel gemeenten in de provincie Utrecht hebben moeite hun wettelijke taken op het gebied van erfgoed uit te voeren, blijkt uit het onderzoek. Aan de ene kant komen er steeds meer en steeds complexere uitvoeringstaken en bevoegdheden bij de gemeentes te liggen. Aan de andere kant is de ambtelijke capaciteit de laatste jaren niet of nauwelijks met deze nieuwe uitdagingen meegegroeid. Veel actuele ontwikkelingen komen hier nog bovenop, zoals de Omgevingswet, het verdrag van FARO, de energietransitie, klimaatadaptatie, woningbouwopgave, etc.

26 GEMEENTEN ONDERZOCHT In het onderzoek is gekeken naar de ontwikkelingen die de 26 Utrechtse gemeenten sinds de vorige MEBUG in 2018 hebben doorgemaakt. Zijn ze in staat hun (wettelijke) erfgoedtaken te vervullen? Hebben ze zich goed kunnen voorbereiden op de Omgevingswet en de grote ruimtelijke opgaven? En zijn ze klaar voor andere belangrijke aandachtspunten zoals groen erfgoed, het landschap en participatie?

CONCLUSIE De belangrijkste conclusie is dat de meeste gemeenten over te weinig ambtelijke capaciteit beschikken om hun wettelijk verplichte erfgoedtaken naar behoren uit te voeren, laat staan toegerust te zijn op belangrijke ruimtelijke opgaven. Ook neemt de specialistische kennis en deskundigheid onder ambtenaren en beleidsmakers af (of raakt versnipperd), terwijl de vraag naar dit soort competenties alleen maar toeneemt. Dit gaat logischerwijs ten koste van de kwaliteit van wettelijke uitvoeringstaken zoals toetsing, handhaving en vergunningverlening bij monumenten en archeologie.

VISIE Ook hebben veel gemeenten geen eigen visie op hun erfgoed en zijn beleidsinstrumenten zoals een archeologische waardenkaart sterk verouderd. Het formuleren en actualiseren van erfgoedbeleid wordt in veel gemeenten noodgedwongen uitgesteld, zien we in het onderzoek.

Er zijn ook positieve dingen te melden, zoals de grote inzet en betrokkenheid van de erfgoedambtenaren en een toename van integraal werken bij gemeenten, waardoor erfgoed vaker onder de aandacht komt bij andere beleidsvelden zoals recreatie en citymarketing.

AANBEVELINGEN Een belangrijke aanbeveling uit het onderzoek is dat gemeenten snel moeten inzetten op het vrijmaken van meer budget, capaciteit en deskundigheid voor erfgoed om minimaal aan hun wettelijke taken te voldoen en werk te maken van het meer en beter betrekken van burgers via participatie – een belangrijk punt uit de Omgevingswet. De inschatting is dat er bij de meeste gemeenten minimaal een verdubbeling van het aantal fte voor erfgoed nodig is om adequaat uitvoering te kunnen geven aan het erfgoedbeleid.