De oorlog in Oekraïne vanuit de Poolse én Belarussische blik

ODIJK/BELARUS/POLEN Maria komt uit Belarus, Ewa uit Polen. Beide vrouwen wonen met hun gezin in Odijk. Zowel in Polen als Belarus weet een groot deel van de bevolking wat het is om niet in vrijheid te leven. Beiden begrijpen niet waarom het Westen zo lang blijft praten met Poetin. Ewa: ,,Die man is zo onberekenbaar. Stop die man.” Beide vrouwen willen niet met hun eigen naam in de krant. 

door Agnes Corbeij

Maria groeide op in de buurt van Minsk, Belarus (Wit-Rusland). Achttien jaar geleden kwam ze voor de liefde naar Nederland, maar Maria heeft nog veel familie en kennissen in Belarus en ook in Rusland, waar ze studeerde. Haar ouders wonen in Belarus en haar broer in Rusland. Maria wil niet met haar echte naam in de krant omdat ze haar familie geen problemen wil bezorgen.

OPGEPAKT De afgelopen jaren heeft Maria Belarus zien veranderen en sinds de revolutie van twee jaar geleden voelt ze zich niet meer veilig om terug te gaan. Met haar ouders spreekt ze in Rusland af, omdat ze haar eigen land niet in durft. ,,Tijdens de revolutie heb ik me op Facebook tegen het regime uitgelaten. Er zijn kennissen van me opgepakt voor minder.”

Na meer dan zeventig jaar deel uitgemaakt te hebben van de Sovjet-Unie werd Belarus op 25 augustus 1991 een onafhankelijk land. President Loekasjenko won de eerste democratische verkiezingen, maar hij ontpopte zich tot een dictator. Voor oppositie is geen ruimte. In 2020 werd fraude gepleegd tijdens de verkiezingen, waarna de bevolking massaal de straat op ging om te protesteren.

Vrienden en kennissen van mij protesteerden en werden tijdens de revolutie in Belarus gevangen gezet. 

REVOLUTIE Maria heeft deze mislukte revolutie vanuit Nederland op de voet gevolgd. ,,Dit was verschrikkelijk. Wat er nu gebeurt in Oekraïne is nog veel erger, maar de revolutie in Belarus raakte mij persoonlijk, omdat het mijn vaderland is. Vrienden en kennissen van mij protesteerden en werden daarom gevangen gezet. Velen zijn het land uit gevlucht. In Nederland heb ik meegelopen in demonstraties.”

Ook Ewa woont met haar gezin in Odijk. Ze groeide op in Polen en kwam een aantal jaar geleden naar Nederland. Ook zij is zeer onder de indruk van de gebeurtenissen in Oekraïne.  ,,Ik voel me machteloos. Poetin is zo onberekenbaar. Dit is geen oorlog van Poetin tegen Oekraïne. Dit is een oorlog van Poetin tegen de rest van de wereld. Het gaat nu om onze vrijheid. Veel mensen zeggen dat ze bang zijn voor een Derde Wereldoorlog, maar die is al begonnen.”

DEMOCRATIE In Polen hebben mensen het communisme nog vers in het geheugen zitten. Zowel in 1968 als in de jaren 80 werd in dit land fel geprotesteerd tegen het communisme. In 1989 kende Polen als eerste vrije verkiezingen achter het IJzeren Gordijn, dat kort daarna viel. Polen werd een democratie, werd lid van de NAVO in 1999 en van de EU in 2004. Veel Polen weten echter heel goed wat het is om niet in vrijheid te leven. Daardoor beleven zij de oorlog in Oekraïne wellicht anders dan veel Nederlanders.

Het Westen wil altijd praten, onderhandelen, redeneren. Met Poetin vált niet te praten.

De inval in Oekraïne kwam voor Ewa niet als een verrassing. ,,Ik ben eigenlijk niet eens verbaasd. Die man is zo onberekenbaar. Niemand gelooft dat hij verder zal gaan, maar dat doet hij wel. Stop die man!” Ewa merkte de afgelopen week dat ze anders in het conflict staat dan de gemiddelde Nederlander. ,,Ik stond meteen in de vechtstand. Laat hem zien hoe sterk we zijn als Westen. Maar ze blijven maar praten en overleggen. Veel mensen hebben het over de gasprijs die gaat stijgen. Daar ben ik niet mee bezig. Dit conflict gaat over onze vrijheid.”

VECHTEN VOOR VRIJHEID Daar sluit Maria bij aan. ,,Het Westen wil altijd praten, onderhandelen, redeneren. Met Poetin vált niet te praten. Dialoog werkt niet. Dat lijken de Westerse regeringsleiders niet te willen geloven. Sancties gaan ook niet werken.” Dat Rusland kernwapens in zal zetten gelooft Maria niet. ,,Dat is bluf. Maar het westen durft daardoor niet in te grijpen en dat weet hij.”

Als Maria naar de beelden uit Oekraïne zit te kijken, raakt dat haar zeer. ,,Het is zo zwaar voor de mensen daar. Ik wil meehuilen, maar ben verder machteloos.” Wat het Westen wel zou moeten doen, weet Maria ook niet goed. Volgens Ewa zou het Westen actief mee moeten vechten. ,,Ja, we moeten vechten voor onze vrijheid.”  

FAKE VEILIG Op de vraag of Ewa zich nog veilig voelt in Nederland, kan ze moeilijk antwoord geven. ,,Ik voel me wel veilig, maar dat gevoel is fake. Het Westen had veel eerder in moeten grijpen, ze hadden Poetin nooit zover moeten laten komen. Ze hebben veel te lang met hem samengewerkt, daarmee hebben wij het laten gebeuren.” 

Dan kun je kiezen tussen depressief worden of afstand nemen en doorgaan. Ik heb dat laatste gedaan.

In Belarus zijn veiligheid en vrijheid ver te zoeken. Twee jaar na de volksopstand is Loekasjenko nog altijd aan de macht en heeft het land zijn ziel verkocht aan Rusland. Maria: ,,Na verloop van tijd verlies je het momentum. Vele tegenstanders van het regime, veelal hoogopgeleid, zijn gevlucht. Dan kun je kiezen tussen depressief worden of afstand nemen en doorgaan. Ik heb dat laatste gedaan.”

KERST Afgelopen kerst was Ewa met haar gezin in Polen. ,,Mijn ouders hebben een bedrijf, waar ook mensen werken die uit Oekraïne komen. We zaten twee maand geleden met hen aan tafel en nu zijn ze in Oekraïne, mogen het land niet uit en worden ze misschien opgeroepen om te vechten. Dat is een vreselijk idee.” 

Maria heeft nu haar moeder in huis. ,,Ze is hier sinds december. Zij zou afgelopen weekend terug vliegen naar Minsk, maar dat gaat niet wegens de sancties.” De aanwezigheid van haar moeder in huis is normaal gesproken geen probleem, het gezin is gewend dat opa en oma af en toe een paar maanden inwonen. Dit keer is het anders. ,,We kijken heel verschillend tegen het conflict aan, zoals veel mensen van de oudere generatie. Dat vind ik heel moeilijk.”

PROPAGANDA Maria kan het ook niet goed verklaren. ,,Ze is opgegroeid in de Sovjet-tijd. De propaganda sinds de Tweede Wereldoorlog heeft een beeld gecreëerd over het Westen. Alles is altijd de schuld van de VS of van het Westen.” Ook sommige vrienden verdedigen het handelen van Poetin. ,,Ik zit in een appgroepje met mensen uit Rusland in Nederland. Eén van hen begon de VS de schuld te geven. Toen ben ik uit de groep gestapt.” 

Ook haar Russische kapper bezoekt ze niet meer. ,,Zij had op haar Facebook profiel een toostende Poetin gezet. Ik begrijp niet waarom ze nog in Nederland woont, als je er zo over denkt.” Ook met haar eigen zus in Rusland heeft ze een discussie gevoerd. ,,Haar man is pro-Poetin. Eerst dacht ik dat zij ook Poetin verdedigde, maar zij wilde mij vooral uitleggen hoe de conservatieve mensen in Rusland erover denken. Zij is het gelukkig wel met me eens. Net als heel veel jonge, hoogopgeleide mensen in Belarus en Rusland.”

EUROPA Waar Ewa echt geëmotioneerd van raakt is de rol die Polen vervult vanuit de Nederlandse blik. ,,Polen werd door het bedrijf waar ik werk als risicogebied gezien, net als Belarus en Oekraïne. Daar werd ik boos van. Waarom is Polen een risico? Polen ís Europa. We zijn één. Ik voel me Europeaan. Veel Nederlanders hebben dat minder. Dat vind ik onbegrijpelijk.”

De namen Maria en Ewa zijn bedacht. De echte namen van de geïnterviewden zijn bekend bij de redactie. Ook Oekraïners uit Houten vertelden hun verhaal. Ook voor hun is deze oorlog niet alleen tegen hun eigen vaderland, maar tegen de democratie als geheel.